Zocherparken in Den Haag en omstreken

Het langgerekte lint van buitenplaatsen en landgoederen kreeg in de loop van de negentiende eeuw een bijzondere allure door die vele Zocherparken. Allure, die nu nog steeds hogelijk gewaardeerd wordt.  Johan David Zocher sr. (1763 – 1817) heeft als eerste van de familie de landschapsstijl toegepast bij zijn ontwerpen. Hij kreeg opdracht van rijke eigenaren die hun buitenplaats wilden laten vergroten en/of inrichten naar de nieuwste tuinmode. Dat betekende dat hij de daar aanwezige, veelal geometrische tuinen, omvormde tot een landschapspark. Hij maakte daarbij gebruik van bestaande elementen als vijvers, zichtlijnen en bomenlanen, die hij veranderde naar een veel romantischer beeld van gebogen lanen en paden. Zijn zoons Johan David Zocher jr. (1791 – 1870) en Karel Zocher (1796 – 1863) en kleinzoon Louis Paul Zocher (1820 – 1915) volgden hun (groot)vader op en borduurden voort op de eerste ontwerpen maar ontwikkelden ook ieder hun eigen stijl.

Tweehonderd jaar oude parken
In Den Haag, Wassenaar, Leidschendam-Voorburg en Voorschoten waren dat in totaal ruim twintig parken, waaronder Clingendael, Oosterbeek, de Koekamp, Backershagen, de Paauw, Berbice, Duivenvoorde en Vreugd en Rust. Allemaal prachtige parken in eerste aanleg maar door slecht onderhoud inmiddels wel wat sleets geworden. De tweehonderd jaar oude parken zijn voor het merendeel in matige tot slechte staat. Tweehonderd jaar oude bomen zijn aan het eind van hun levensduur. De heesters zijn verdwenen of vervangen. Door het achterwege blijven van regelmatig deskundig onderhoud zijn veel kenmerkende structuurelementen achteruitgegaan en soms zelfs helemaal verdwenen. Dat maakt het benoemen van de kwaliteiten steeds moeilijker. Ook het gebruik van de parken is veranderd. Wandelden onze voorvaderen al converserend met elkaar over de paden, tegenwoordig nemen wij wandelwagens, kinderfietsjes en rollators mee, zijn de aantallen gebruikers van de parken een veelvoud van toen en is er minder menskracht beschikbaar om de parken te onderhouden.  Hoe zagen de Zocherparken er oorspronkelijk eigenlijk uit en hoe brengen we ze weer in optimale conditie?

Ontwerpkarakteristiek van de Zochers
Voor het behoud van de prachtige landschapsparken was dringend onderzoek nodig naar de ontwerpkarakteristiek van de Zochers en naar richtlijnen voor beheer van de parken. Onlangs is een dergelijk onderzoek afgerond. Dat biedt veel handvaten voor herstel en mogelijke vervanging van onderdelen van de parken.  Het rapport geeft belangrijke richtlijnen  gebaseerd op de door de Zochers gebruikte ontwerpprincipes en bijzondere beplantingskenmerken. Die zijn immers bepalend voor de historische en ruimtelijke kwaliteit van het park. Vier parken (Berbice, Oosterbeek, Beukenhorst en Vreugd en Rust) zijn nader onderzocht. Zij laten een dwarsdoorsnede zien van parken, die ontworpen zijn door  J.D. Zocher sr. en jr. Zij onderscheiden zich van elkaar door een verschillende staat van onderhoud en wijze van beheer (publiek of particulier) en door hun formaat van klein tot groot. Voor allemaal geldt dat de hoofdstructuren, zoals vijvers en lanen nog goed herkenbaar zijn, zeker met de nu beschreven karakteristieken. Het familiearchief van de Zochers is helaas verloren gegaan. Wel bewaard zijn diverse catalogi van de firma Rozenhagen, de kwekerij van de familie Zocher. Ze bieden houvast om inzicht te krijgen welke boomsoorten favoriet waren bij de Zochers en hun klanten.

Naar binnen gericht of met zichtlijnen
Door een analyse van nog aanwezige ontwerptekeningen en van de huidige parken, is het inzicht in de ontwerpwijze van vooral J.D. Zocher sr. en jr. vergroot. In de rapportage zijn  naast een biografie van de Zochers ook de kenmerkende ontwerpaspecten van de verschillende Zochers in kaart gebracht. Zocher sr. ontwierp met getekende passerbogen voor lanen en vijvers . Zijn parken waren naar binnen gericht en bestonden uit een serie “kamers”. Zocher jr. had een vrijere stijl en richtte de blik ook naar buiten met zichtlijnen op buiten het park gelegen elementen. Vervolgens zijn voor de verschillende onderdelen als paden, vijvers en boomgroepen aanbevelingen gedaan hoe de kwaliteit van de bestaande parken verbeterd kan worden in de stijl van de Zochers. Hopelijk zien de verschillende eigenaren van de parken kans hun Zocherpark de komende honderd jaar weer te laten bloeien.