Home » Waarnemen en landschap lezen

Waarnemen en landschap lezen

Wat is de waarde van een landschap? Er spelen veel belangen. Een projectontwikkelaar zal er huizen willen bouwen. Een handelaar denkt een fortuin te verdienen door de bomen te kappen, te verkopen en het land aan te bieden voor de bouw van een bedrijventerrein of een woonwijk. Een fietsfanaat wil een racefiets- of mountainbikepad. Anderen zien winst in recreatie. Een natuurliefhebber wil er genieten van flora en fauna. Een ecoloog ziet de soortenrijkdom en ecosystemen. Een kunstenaar ziet allerlei kunstwerken opdoemen.

Aad van Uffelen

 

Het landschap waarin je bent opgegroeid heeft je gevormd en je hebt er een relatie mee. Hoe een landschap wordt beleefd is daarom sterk persoonsgebonden. Helaas zijn de meeste mensen het contact met het landschap en de natuur verloren en zien het vooral als een verdienmodel, als lastig, of als recreatiegebied.

 

Het landschap lezen en leren waarnemen
Leuk, leerzaam en nuttig is om te proberen het landschap te lezen, de leestekens ervan te herkennen en waarnemingen te doen. Maar hoe doe je dat? Kijken of waarnemen is via je zintuigen iets opnemen. Waarnemen is de essentie van bijna alles wat we doen en leren. Leren kijken: ‘zie ik wel wat er is en wat is dat dan’. Zien met de ogen open, is nog geen waarnemen. Ontdekken vereist concentratie en detail.

Docenten van vakken waarin vormgeving belangrijk is, leren studenten hoe en wat waarneming is. De meeste mensen horen en zien niet wat er om hen heen gebeurt. En tegenwoordig al helemaal niet meer, omdat heel veel mensen voortdurend op hun mobieltje kijken en oortjes inhebben. Probeer het maar eens, doe het vooral samen met kinderen, je gezin of een paar vrienden, maar voor wie dat wil is waarnemen alleen ook een aanrader.

 

Wat zijn landschappen
Alles op aarde kan worden geplaatst in één van vier subsystemen of ‘sferen‘: land of ‘lithosfeer‘, water of ‘hydrosfeer‘, leven of ‘biosfeer‘ en lucht of ‘atmosfeer‘. De biosfeer omvat vegetatie, fauna en de mens.

Landschappen ontstaan met de tijd. Ze ontstaan door natuurlijke invloeden, zoals de zee, de wind, een rivier. Ook is de invloed van de mens op een landschap vaak zichtbaar. Een landschap ontstaat mede door vegetatietypen en aanwezige plantengemeenschappen. Denk aan duinen, moerassen, bossen en heidevelden. Maar ook het Westlandse kassengebied, een dorp en een industriegebied zijn een landschapsvorm. Zelfs je eigen tuin is een landschap. Het gaat daarbij niet om mooi of lelijk. Herkennen, waarnemen en lezen gaat om kenmerken zien en definiëren. Hoe meer je weet van een landschap hoe meer het voor je gaat leven.

 

Landschapszones en Nederlandse landschappen
Er zijn op aarde zes landschapszones: Tropische zone, subtropische zone, gematigde zone, boreale zone, polaire zone en de (semi-) aride zone ofwel droge zone.
Nederland ligt (nu nog) in de gematigde zone. Hier te lande worden acht typen landschap onderscheiden:

zeekleilandschap
rivierkleilandschap
zandlandschap
droogmakerij
hoogveenlandschap
laagveenlandschap
duinlandschap
krijt-lösslandschap

De meeste daarvan zijn weer onderverdeeld in sublandschappen zoals heuvellandschap, stuwwallandschap, valleilandschap en dekzandlandschap. Zandlandschappen hebben veel reliëf, veen- en kleilandschappen juist niet. De invloed van de mens zien we vooral in kappen en aanplant, aanleg van dijken en kanalen, ontginning, afgraving en bebouwing.

 

Leestekens en herkenning
Landschappen hebben een bepaalde schaal en zitten vol leestekens of herkenningspunten zoals: bouwwerken, een bunker, afscheidingen, een eendenkooi, een slaperdijk, een gemaal, een heg, een knotboom, een strekdam, een veenplas, een warande, een zwerfsteen. Betrek ook de historie van een landschap, hoe was het vroeger, hoe is het ontstaan en hoe is het nu? Herkennen van de onderdelen maakt dat je een landschap leert lezen en verstaan. In ieder landschap zijn een aantal lagen te ontdekken waartussen interactie is zoals: bodem en gebruik, landschaps­elementen (punt- en lijnvormig), openheid of juist geslotenheid, beweging (dynamiek), water en bebouwing.
Landmarks en seizoenen
Blikvangers noemen we landmarks en er is altijd een horizonlijn (skyline) waar het landschap en de lucht samenkomen, al is dat tussen hoge gebouwen lastig te zien.

Een landschap is nooit hetzelfde. Het tijdstip van de dag, licht, bewolkt weer of zonnig, telkens verrast het landschap weer door een ander uiterlijk en sfeer. Het seizoen bepaalt sterk hoe een landschap zich toont. In de zomer is er sterke interactie tussen flora en fauna: de biotiek. In de winter is de abiotiek bepalend. Dan is het landschap kaal, waardoor het reliëf duidelijker wordt. De abiotische componenten als bodem en waterhuishouding zijn dan ook nadrukkelijker aanwezig.

 

Ontdek het zelf
Zelf doen met een interactieve methodiek laat het leren beter beklijven. Ontdekken waarom bepaalde elementen in het ene landschap wel en in het andere niet aanwezig zijn is essentieel. Door de onderdelen te herkennen en benoemen weet je wat je ziet. Goede informatie en veel natuureducatie is nodig om een landschap te kunnen begrijpen. Begrijpend lezen kun je ook met een landschap doen!

Dit artikel is het eerste in een reeks van twee artikelen. Het tweede deel zal in de volgende Haagwinde verschijnen.
Meer informatie over leestekens van het landschap en hoe die te herkennen:
www.leestekensvanhetlandschap.nl