Waarnemen en landschap lezen deel 2

Aad van Uffelen

 

Ecosystemen ontstaan vanuit de samenstelling van de bodem, waterhuishouding, successie, klimaat en andere factoren. Landschappen kenmerken zich mede door het geheel van aanwezige plantensoorten. Dat noemen we de vegetatie. Afhankelijk van de omstandigheden en het beheer kun je bijvoorbeeld pioniersvegetatie, kruidenvegetaties, ruigten, graslanden, poelen, oevervegetaties, bosjes of houtwallen waarnemen.

 

Om met het lezen te beginnen, zoek een landschap in de omgeving, zoals duin- en kustlandschap (jonge- en oude duinen), of als je verder in het polderland woont, laagveenlandschap, of een cultuurlandschap.
Om het klein en eenvoudig te houden kun je ook in de eigen tuin beginnen. In een kleine tuin werden al meer dan 2000 soorten planten en dieren gevonden.

 

Benodigdheden
Eerst en vooral gebruik je zintuigen: kijken, ruiken, horen, voelen en proeven. Een kaart van het gebied waar je heen gaat is handig en een notitieblokje ook, evenals een fotocamera, een verrekijker en een kleine loep met ledverlichting (met goede kwaliteit glas). Je ontdekt een wereld aan details bij mossen, korstmossen, bloemen, insecten et cetera.

 

Een veldgids helpt bij het opzoeken van een soort. De ANWB vogelgids van Europa (Collins Birdguide), ook als app te krijgen, is de absolute top. Er zijn ook andere uitstekende apps die helpen bij het doen van waarnemingen zoals ‘Obsidentify’; ‘Tuinvogels’ van Vogelbescherming Nederland, ‘Birdsound Europe’ voor vogelgeluiden. ‘Plantnet’ is ook voor niet wilde plantensoorten in tuin en park. Een kompas-app helpt bij het richting bepalen.

 

Uiteraard kunnen ook de analoge voorlopers van alle apps nog steeds goede dienst doen en een echt kompas is nauwkeuriger dan een kompas-app, vooral als je naar gebieden gaat met mindere ontvangst.

 

Waarnemen in het veld
Kies een open, herkenbaar en overzichtelijk landschap. Neem een ontspannen houding aan of ga ergens zitten. Kijk naar het landschap als geheel en analyseer wat je ziet. Er is een totaalvorm (Gestalt), er zijn delen en details. Je ziet vormen, hoogte, laagte en diepte. Er is kleur- en vormverschil tussen bomen, struiken en planten.

 

In detail kun je waarnemen wat er leeft, groeit en bloeit. Je kunt naar flora (planten) kijken of naar fauna (insecten, dieren en vogels) Juist deze details zijn ideaal om te herkennen en met bijvoorbeeld de app Obsidentify vast te leggen.

 

Hoe kun je te werk gaan
Voorbeeld 1: Kies een deel van het landschap dat voor je ligt. Kijk en noteer wat je ziet en, als je met meerdere mensen erop uit bent getrokken, vergelijk de waarnemingen met je kijkgenoten. Kijk ook vanuit verschillende standpunten zoals laag of hoog. Leerzaam is om schetsjes van een landschap te maken, maar ook doorsnedes. Je ziet dan het reliëf, golvingen e.d. Daardoor ga je een landschap beter begrijpen.

 

Voorbeeld 2: Kies een boom en bestudeer die een paar minuten. Kijk van boven naar beneden, van links naar rechts, naar de totaalvorm, naar de structuur: stam, takken, twijgen, bladeren, bloemen, vruchten.
Noteer wat je ziet, maak er eventueel een schetsje bij. Wat valt op en waarom. Bedenk dat iedereen toch weer iets anders ziet.

 

Voorbeeld 3: Kijk nu in detail, uitvergroot, een heel klein stukje flora of fauna. Dat kan een vlinder, insect, een bloem of een vogel zijn. Of kies een klein stukje flora zoals mos en kleine bodemplantjes, de bast van een boom. Kijk en analyseer, eventueel met behulp van gids of app, wat het is, hoe het heet en zoek naar achtergrondinformatie van een gevonden soort.

 

Waarnemen is leuk
Ontdekkend kijken maakt je leven leuker en spannender. Steeds word je verrast met de uitkomst. Om je waarnemingen vast te leggen en te delen met anderen, gebruik de website waarneming.nl dan komen al jouw waarnemingen voor jezelf en iedereen beschikbaar. Ook leg je daarmee een stukje biodiversiteit vast en dat is, zeker als het om bedreigde of beschermde soorten gaat, van belang bij beleid en beheer. Natuurorganisaties kunnen zo met hun leden een grote bijdrage leveren aan ontdekken, inventariseren, in stand houden, beschermen en herstel van de natuur. Mensen helpen graag met monitoring en bescherming van de natuur in hun omgeving. Natuurverenigingen zoals bijvoorbeeld de IVN en Natuurlijk Delfland, bieden vaak ook veld- en waarnemingscursussen aan.

 

Algemeen geldt dat het leren lezen van landschappen leidt tot meer waardering en begrip en dat zal positieve gevolgen hebben voor het juiste beheer en bescherming. Waarnemingen in detail van soorten helpt de inventarisatie van natuurwaarden en bescherming.

 

Het landschap goed kunnen lezen is ook van belang bij planning en besluiten voor infrastructurele ontwikkelingen, voor ruimtelijke en landschappelijke vragen. Door analyse krijgen we aandacht voor o.a. de ecologische, historische, economische, sociale, toeristische en visuele karakteristieken. Maar ook richting landgebruik, topografie, geomorfologie (de vorm en samenstelling van de bodem) en bij bebouwingsopgaven.

 

Op scholen krijgt landschap en natuur te weinig aandacht. Omdat wereldwijd de biodiversiteit achteruit gaat is het hoog tijd onze focus weer op de natuur te leggen en te leren met haar samen te leven.