Toekomst voor muurplanten in Den Haag

Muurbegroeiingen zijn in de loop van de 20-ste eeuw sterk in oppervlakte en kwa­liteit achteruitgegaan door sloop, restau­ratie en schoonmaak van de oude muren. In Den Haag zijn in het verleden verschillende inventarisaties van muurplanten uitgevoerd maar een totaalbeeld ont­brak. Daarom is er in 2014 opdracht gegeven voor een volledige inventarisatie. Uit dat onderzoek blijkt dat het goed gesteld is met de muurflora in Den Haag. Gezien de geconstateerde achteruitgang in de rest van Nederland steekt Den Haag dus gunstig af. Enerzijds zal dit een gevolg zijn van de beschermende maatregelen sinds de komst van de Flora-en faunawet (2002). Vanaf die tijd werden kademuren niet meer schoongespoten. Anderzijds zal de manier waarop de samenleving waarde hecht aan groen in de stad een bijdrage leveren.Wij hebben een aantal zeer betrokken bewoners die ‘onze’ muurplanten in de gaten houden. In Den Haag komen meer dan 30 soorten muurplanten voor waaronder enkele die beschermd zijn onder de Flora- en faunawet. Dat zijn Tongvaren, Steenbreekva­ren, Zwartsteel, Gele helmbloem, Klein glaskruid, Stijf hardgras en Schubvaren. In Den Haag bevindt zich aan de Laakhaven zelfs een van de grootste popula­ties Schubvarens van Nederland met 48 exemplaren. Andere niet beschermde / Rode lijstsoorten zijn bij­voorbeeld Muurvaren, Muurleeuwenbek, Zachte en Stijve naaldvaren en Mannetjesvaren. Ook op de kademuren langs de Hofvijver zijn muur-planten te vinden, maar alleen muurvarens en één gele helmbloem en op de kademuur onder het Toren­tje groeit slechts één solitaire Eikvaren. Dat is vreemd aangezien de kademuren hier grotendeels meer dan 100 jaar oud zijn. De oorzaak ligt in de vervanging van het voegwerk in de jaren ’90 van de vorige eeuw.Voor­afgaand aan de werkzaamheden bevonden zich hier nog wel veel verschillende soorten muurplanten. Die werden indertijd verwijderd en door het gebruik van een ‘harde mortel’ zijn de mogelijkheden voor muur-planten hier nu zeer beperkt.

Wettelijke eis tot bescherming
Vanwege de meerwaarde van muurbegroeiingen voor de stad en de wettelijke eis tot bescherming besteedt de gemeente aandacht aan het behoud en de ontwik­keling van vestigingsplaatsen voor beschermde, maar ook niet beschermde muurplanten. Tegelijkertijd is de stad in beweging. Veel honderd jaar oude kademuren zijn aan vervanging toe.Recent zijn de muren langs het Zieken en de Prinsessegracht vernieuwd. Die nieuwe beschoeiingen zijn gemaakt van een betonconstructie met een halfsteens voorzetwand. Het terugplaatsen van muurplanten heeft daar dus geen zin. Verschil­lende soorten zoals Gele helmbloem, Tongvaren, Eik-varen en Steenbreekvaren die uit de oude kademuren zijn verwijderd, werden daarom overgeplaatst naar de heemtuin Heimanshof in het Zuiderpark. Maar een aantal exemplaren is elders in de stad in oude muren teruggeplaatst. Om muurplanten in de toekomst te behouden is recentelijk een leidraad voor (kade)muren opgesteld met als uitgangspunt dat de groeiplaatsen van ken­merkende soorten veilig worden gesteld en dat verder uitgewerkte randvoorwaarden worden opgenomen in het meerjarenprogramma voor het Haags Grachten-profiel.

Muurplantvriendelijk
De hierboven genoemde maatregelen bieden nog steeds geen echte duurzame oplossing. Daarom zijn we aan het onderzoeken of nieuwe kademuren op kansrijke locaties zodanig kunnen worden gecon­strueerd dat muurplanten ook in de toekomst een geschikte groeiplaats kunnen vinden. Standaard wor­den de muren al voorzien van een kalkmortel en een terugliggende voeg, maar cruciaal voor muurplanten is de vochtvoorziening. We onderzoeken nu of een smalle spouw met hierin een materiaal dat water uit degracht opneemt eenoptieis.Hiervoorgebruikenwe de ervaring die is opgedaan in Rotterdam en Amers­foort. De spouw mag de muurconstructie niet ver­zwakken vanwege mogelijk aanmerende vaartuigen. Versteviging is dan ook onderdeel van de opdracht. Helaas zullen met het in werking treden van de nieuwe Wet Natuurbescherming (naar verwachting in januari 2017) nog maar enkele muurplantsoorten beschermd zijn.Voor Den Haag is dat alleen de Schubvaren.In hoe­verre dit gevolgen heeft voor de oppervlakte en kwali­teit van muurbegroeiingen in Nederland kan nog niet worden voorzien. In Den Haag streven we er in ieder geval naar om kansrijke kademuren voor de toekomst ‘muurplantvriendelijk’ te maken.

Door: Esther Vogelaar, stadsecoloog gemeente Den Haag
Foto’s: Marcel Baartmans, De Groene Ruimte , Esther Vogelaar, gemeente Den Haag