Ontsnapte de ijsvogel?

Jan-Willem de Groot en Adri Remeeus

Tegen het einde kreeg ik kramp. Ik ging langzaam uitlopen en had zo eindelijk tijd om eens om mij heen te kijken op dit parcours. Onbewust werd de hardloper een vogelaar. Ik zag een zijpad dat uitkwam bij een plas waar ik nog nooit was geweest. Even proberen of ik, zonder kijker helaas, iets bijzonders te zien zou krijgen en ja hoor: een ijsvogel vloog midden over de plas. Bijna op hetzelfde moment kwam er een bruine vogel pijlsnel laag over mij heen, richting ijsvogel. Wat volgde staat nog steeds op mijn netvlies. De ijsvogel maakte scherpe draaien en wist de keer op keer toestotende roofvogel (een sperwer?) steeds net te ontwijken. Beide vogels verdwenen aan de overkant van de plas, waar een doorgang leek te zijn naar een ander water. De afloop bleef voor mij dus onbekend. Ik hoop dat de ijsvogel het heeft gered. Waarom ik niet voor de sperwer kies weet ik eigenlijk niet.

Ik heb dat natuurfilmpje in mijn hoofd nog vaak met veel plezier afgedraaid, en blijf wel met vragen zitten. Gezien de grootte van de aanvaller denk ik dat het een sperwer moet zijn geweest. Vallen die vaker ijsvogels aan? Je zou denken dat zo’n beweeglijke prooi moeilijk is, en het dus teveel energie kost met weinig kans van slagen. Of lukken roofvogel­aanvallen sowieso vaak niet? Of zou het misschien een jonge sperwer zijn geweest, die nog niet weet welke vogels een goede prooi zijn, en was dit dus gewoon een ‘sperwer-leermoment’? Voor mij was het in elk geval een unieke waarneming waar ik nog lang aan zal terugdenken. Maar hoe uniek was dit eigenlijk echt?

Jan-Willem de Groot

Dit is een mooie waarneming van een mooie soort; de ijsvogel wordt, mede vanwege zijn snelheid, wel eens de blauwe flits genoemd. En vanwege die snelheid zou hij best wel eens ontsnapt kunnen zijn aan de klauwen van de sperwer. Maar onderschat wat dit betreft de sperwer ook niet. Door zijn lichaamsbouw (korte vleugels en lange staart) is hij heel wendbaar, wat zeker in bosgebieden een voordeel is. De ijsvogel lijkt me een ongebruikelijke prooi voor een sperwer, die eigenlijk een bosvogel is, terwijl de ijsvogel juist de voorkeur geeft aan sloten en beken.

Het zou inderdaad een nog jonge sperwer kunnen zijn die de kunst van het jagen nog moest leren. Weliswaar krijgen jonge vogels in de zoektocht naar voedsel les van hun ouders, maar op een gegeven moment moeten ze het toch echt zelf (uit)zoeken. En dan overschatten ze hun eigen vaardigheden wel eens. Zo zag ik een aantal jaren geleden ook een sperwerjacht mislukken. Op enige hoogte vloog een rosse vleermuis over. Deze vleermuissoort, ter grootte van een spreeuw, is regelmatig overdag vliegend aan te treffen. Nu zijn vleermuizen, die zeer snel moeten kunnen reageren tijdens hun zoektocht naar insecten, uiterst wendbaar. De sperwer ondernam enkele moedige pogingen, maar ‘ontspoorde’ enkele keren doordat de vleermuis zich plots wat liet zakken of naar links dan wel rechts zwenkte met een haakse bocht. Deze sperwer moest duidelijk zijn meerdere erkennen in de vleermuis.

Terug naar de vragen over de ijsvogel en de sperwer. De meeste roofvogelaanvallen mislukken, maar als ze eenmaal een goede prooi te pakken hebben, kunnen ze daar geruime tijd op teren, oftewel uitbuiken. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor leeuwen die op gazelles jagen. Daarom zijn commerciële roofvogelshows misleidend: daar zijn roofvogels erop getraind bij de begeleider meerdere keren per dag een hapje op te halen. Zo ontstaat de indruk dat ook wilde roofvogels continu op jacht zijn.

Mijn voorzichtige conclusie is toch dat het een jonge sperwer is geweest in deze naar mijn mening redelijk unieke situatie. Een volwassen sperwer zal namelijk veel meer rekening houden met zijn energiegebruik. Een te sterk afgenomen energiepeil moet uiteindelijk toch weer worden gecompenseerd met een extra zoektocht naar voedsel.
Predatie is een boeiend thema. Er zijn mensen die elke ekster die een merelnest leeghaalt wel de nek zouden willen omdraaien, terwijl anderen predatie juist zien als een integraal deel van de natuur.

Adri Remeeus