Meer bijen en bloemen

Caroline de Jong

Minder wilde bijen
Als we het hebben over bijen, denkt u wellicht aan de honingbij. Een gedomesticeerde soort waar we plezier van hebben, voor de honing en voor de bestuiving van vruchtenbomen. Maar er zijn veel meer soorten bestuivende insecten! In Nederland zijn 359 soorten wilde bijen bekend en 330 soorten zweefvliegen. Wilde bijen blijken net zo goed als of beter te zijn dan honingbijen in het bestuiven van fruit.

Oorzaken
Het gebruik van bestrijdingsmiddelen speelt bij de achteruitgang een grote rol. De gebruikte middelen zijn steeds specifieker geworden. Middelen als DDT leidden in het verleden tot massale sterfte onder vogels. Andere insecticiden waren ook gevaarlijk voor mensen. De huidige middelen werken vooral op insecten. Er zijn onderzoeken die aantonen dat in 27 jaar tijd een afname plaatsvond van 75 procent. De natuurlijke vijanden van de insecten die we bestrijden -omdat ze eten van onze oogst- zijn insecten. Ook bijen zijn dat.
In het lab leken de effecten op honingbijen van nieuwere middelen, neonicotinoïden, mee te vallen. Maar veldonderzoek wees uit dat bijen erdoor verdwalen. Het gebruik van deze middelen in Europa is daarom beperkt. Recent wilden EU-landen deze bescherming van bijen afzwakken. Gelukkig ging dat niet door, maar het is helaas niet volledig van de baan. De landbouwministers kijken er weer naar.
Er zijn ook andere belangrijke oorzaken van de achteruitgang van wilde bijen. Wat enorm is verminderd, is de verscheidenheid aan bloemen in landbouwgebieden. Je hebt wilde bijensoorten die veel verschillende soorten bloemen bezoeken. Die doen het relatief beter. Maar er zijn er ook die afhankelijk zijn van maar een paar bloemsoorten. Vooral die kieskeurige wilde bijen zijn meestal sterk in aantal verminderd. Ze kunnen makkelijk uit een bepaald gebied of zelfs geheel en al verdwijnen, samen met de bloemen die ze bezochten.
In een stad als Den Haag is het gelukkig de laatste jaren veel beter georganiseerd. Waar vroeger strak gewied werd en vaak bestrijdingsmiddelen werden toegepast, wordt al jaren een meer ecologisch beleid gevoerd. Sommigen vinden het resultaat rommelig maar het went snel en voor bijen en vlinders en vogels is het een enorme verbetering!

Wat kunnen wij voor wilde bijen doen?
Wat wilde bijen vooral nodig hebben, is stabiliteit: maanden achter elkaar bloemen en nestelplaatsen. Omdat de meeste soorten minder ver vliegen dan honingbijen, willen ze hun “bed and breakfast” graag dicht bij elkaar, op minder dan 500 meter.
Voor lezers die een (volks)tuin of balkon hebben: er zijn lijsten van bloemen die op verschillende tijdstippen bloeien, waaruit u kunt kiezen. Het gaat er vooral om dat er het hele jaar door wat is, van bollen in het voorjaar, klokjes (campanula) in de zomer tot bloeiende klimop in de herfst. Eénjarige en vaste planten, heesters, bomen, in alle kleuren. Belangrijk is bollen en planten te kopen die niet met bestrijdingsmiddelen zijn behandeld. Inheemse soorten hebben het voordeel dat ze ook voor andere insecten nuttig zijn. Zo komen 450 soorten insecten en mijten voor op de inheemse wilg, tegen maar twaalf op de Amerikaanse eik.
Als nestelplaatsen zijn inmiddels de bijenhotels in opmars. Minder bekend is dat het veel beter is de tuin niet “winterklaar” maken, maar juist uitgebloeide plantenstengels tot het voorjaar te laten staan en gevallen bladeren te laten liggen. Ook is het beter om niet netjes te snoeien boven een knoop, maar zoals een geit, op willekeurige hoogten, zodat de bijen in de holtes van de twijgen terecht kunnen. Ook goed zijn ruigten en rommelhoekjes, die het hele jaar blijven, dode stammen en takken, opgestapelde dakpannen of stenen. In de schaduw voor zweefvliegen, in de zon voor bijen: ze maken gebruik van allerlei plekken, gaatjes in de voegen van oude muren, slakkenhuizen, zelfs schroefgaten in tuinmeubels. Het grootste deel van de wilde bijen nestelt in de grond, bijvoorbeeld in het zand tussen plaveisel of oude muizenholen. Voor hen kunnen speciale zandplekken/ nestelheuvels/ steile wandjes van zand of leem worden ingericht.

Wat doet gemeente Den Haag?
In de nieuwe nota Stadsnatuur staan tal van gunstige maatregelen voor wilde bijen. Een ander maaibeheer, zodat niet alle bloemen in een keer weg zijn en aanplant van bloemenweides. Ook worden op verschillende plekken, met diverse bodemsoorten en met verschillende hoeveelheden vocht of licht, aangepaste inheemse zaadmengsels ingezet. Die zijn speciaal samengesteld voor Den Haag. Overigens blijft het beste om maaisel of zaden te gebruiken uit de directe omgeving.
Van gezaaide bloemen in een steenwoestijn worden we in ieder geval blij. Zo gaat een werkgroep die wilde bijen wil bevorderen aan de slag in de Binckhorst, met de fraaie naam Bee Binck.