Humboldt: de uitvinder van de natuur

Toen hij in 1800 in Venezuela was zag hij wat de verwoestende gevolgen waren van de aanleg door de mens van koloniale plantages. Sedertdien zag hij de risico’s van menselijk handelen voor de natuur. De beklimming van de 6300 meter hoge Chimborazo in het Andesgebergte maakte hem wereldberoemd. Ook al bereikte hij de top niet, hij ontdekte dat de planten, mossen en bomen die hij zag sterke overeenkomsten vertoonden met de soorten die hij in Europa had gezien. Hij schetste een dwarsdoorsnede van de berg met daarop planten in verschillende zones, vanaf de vallei tot aan de sneeuwgrens.
Zijn ‘Naturgemälde’ legde de basis voor de opvatting dat de natuur een wereldomvattende kracht was, waarin klimaat en locatie allesbepalend waren. Dit radicale gezichtspunt ligt ten grondslag aan ons huidige begrip van het ecosysteem, met klimaatzones op alle continenten. Ook stelde Humboldt als eerste wetenschapper de door de mens veroorzaakte klimaatverandering aan de orde. In Mexico had hij gezien dat vruchtbare grond door roofbouw vernield werd en dat de plaatselijke bevolking honger leed. Hij legde als eerste niet alleen verband tussen kolonialisme en verwoesting van de natuur, maar ook tussen natuur, politiek en economie.

Kosmisch
Het woord Kosmos is door Humboldt bedacht en is ontleend aan het Oud-grieks, waar het orde en schoonheid betekende. Zijn boek ‘Kosmos’ handelde over de verhouding tussen mens en natuur en beschreef een wereld als hemellichaam in de ruimte. De natuur was een levend geheel waarin de mens, planten, dieren en microscopisch kleine organismen met elkaar verstrengeld waren in een webachtig weefsel.

De natuur klopt van leven
Humboldt geloofde sterk in het met gevoel ervaren van de natuur, naast het meten en observeren. Wetenschap moest gecombineerd worden met emotionele reacties op de natuur, dus met eerbied en bewondering. Van zijn goede vriend Goethe had hij geleerd dat kunst onontbeerlijk was voor een goed begrip van de wonderen der natuur.

 

Dit artikel is gebaseerd op een biografie van de hand van Andrea Wulf – Uitgeverij Atlas Contact – 2016.

Frederike Bloemers. Foto: Dagboek van Humboldt. via Wikimedia Commons