Gierzwaluwen in Westland

De gierzwaluw arriveert eind april in Nederland, brengt de lente, en vertrekt na het broeden eind juli/begin augustus. Dan is hij ongeveer honderd dagen in Nederland geweest. Zijn overwinteringsgebied is zuidelijk Afrika. Gierzwaluwen vliegen zo’n 280.000 km per jaar. Het is een beschermde vogel, ook de nesten zijn beschermd. Helaas gaat het niet goed met ze.
Gierzwaluwen zijn bijna zwart, met een lichte keelvlek en prachtige sikkelvormige vleugels. Ze hebben korte pootjes met vier tenen die naar voren wijzen. Daarmee kunnen ze aan muren hangen; ze kunnen niet op een tak of een draad zitten zoals de huiszwaluw doet. Ze zijn 18 cm groot en hebben een korte, gevorkte, staart. De spanwijdte kan wel 45 cm bedragen. Ze vliegen rond 110 km per uur. Kenmerkend is de hoge schelle roep: het gieren. Ze vliegen met snelle, diepe vleugelslagen en maken ook lange glij- zweef- of duikvluchten. Je ziet er soms een paar, maar vaak ook grotere groepen, soms hoog in de lucht. In de avond stijgen vogels die niet op een nest zitten gezamenlijk op tot hoger dan twee kilometer om daar zwevend te rusten.

 

Voortplanting
De mogelijkheid tot voortplanting van de gierzwaluw is grotendeels afhankelijk van ons mensen: gierzwaluwen zijn holenbroeders, ze zoeken een nestplek in een holte, onder een goot, een dakpan of in een speciale nestkast. Als er gladde planken onder een goot of kantpannen zitten kunnen ze zich daar niet aan vastklampen. Ze maken een eenvoudig nest van veertjes en ander spul dat ze uit de lucht plukken. Nestmateriaal van bijvoorbeeld een huismus, gebruiken ze ook graag. Medio mei leggen ze twee tot drie eieren en broeden om beurten gedurende ongeveer 20 dagen. Beide ouders slapen tijdens het broeden samen in de nestplaats. Half juni komen de eieren uit en na 42 dagen vliegen de jongen uit. Bij slecht of koud weer kan dat later zijn. De ouders voeden hun jongen met insecten die ze in de lucht vangen en in de keelzak tot een bolletje maken. Per dag vangt een enkel ouderpaar wel 20.000 insecten. Bij erg koud of heel slecht weer gaan de jongen soms in een soort winterslaap om energie te besparen. Degenen zonder nest gaan alvast op zoek naar nestgelegenheid voor volgend jaar.
Nadat jongen in de avond uitgevlogen zijn, omdat roofvogels dan niet zo actief zijn, vliegen ze nog enkele dagen rond en gaan dan naar zuidelijk Afrika. De jongen moeten zelf leren in de lucht insecten te vangen. Na het uitvliegen slapen de ouders nog enkele nachten in het nest en vertrekken dan ook.

 

Vlieggedrag
Fascinerend aan de gierzwaluw is zijn vlieggedrag. Kenmerkend is dat ze vaak in flinke groepen hoog in de lucht zweven/vliegen, veelal foeragerend. Vaak komen ze ook laag rond de huizen vliegen, vooral in de avond en zeker na negen uur. Dan maken ze de kenmerkende giergeluiden. Vaak houden ze de vleugels stil en zweven op de thermiek, dan weer klapperen ze heel snel met de vleugels. Als ze laag over komen hoor je soms het ratelen van de vleugels. Ze komen met hoge snelheid tegen een nestplek aanvliegen De klap tegen de muur vangen ze op met hun staart en vleugels. Verenonderhoud doen ze in de lucht want het verenpak moet perfect zijn om het leven in de lucht mogelijk te maken.

 

Bedreiging en oplossingen
Doordat nieuwe huizen door verduurzaming volledig dicht worden gemaakt komen er steeds minder broedplekken en dat is een directe bedreiging voor de gierzwaluw, maar ook andere soorten. Door renovatie en sloop verdwijnen jaarlijks vele nestplekken voor gierzwaluwen, huismussen, spreeuwen, zwarte roodstaarten en vleermuizen. Het helpt om bij nieuwbouw nestkasten in te bouwen, dat is goedkoop en effectief. Ook bij renovatie kunnen nestkasten worden ingebouwd of opgehangen, er zijn goede modellen voor de diverse soorten beschikbaar. Van belang is wel dat de juiste nestkast precies op de goede plek komt. Uniforme nestgelegenheid leidt tot het beste resultaat omdat de vogels dan het gemakkelijkst de nestruimtes vinden. Laat isolatie van muren voorafgaan door controle op broedplekken en op vleermuizen. Voor zover een omgevingsvergunning vereist is, zou de gemeente dit dwingend in de voorwaarden kunnen voorschrijven. Aannemers en projectontwikkelaars zouden zich verplicht moeten voelen om hun zorgplicht na te komen. Doen ze dit niet, dan zijn al voor 2050 alle natuurlijke broedplaatsen verdwenen.

 

Tellingen
In de gemeente Westland zijn dit jaar zo’n 73 broedparen geteld. Weten waar de vogels broeden is van belang voor de bescherming en daarmee voor de omgevingsvergunningen. Het is ook van belang bij sloop, verbouw en isolatie van gevels en daken.

 

Gemeentehuizen van Westland
Aan het gemeentehuis langs de Laan van de Glazen Stad, was door de aannemer bij de bouw één gierzwaluwkast aangebracht. Hij dacht daarmee natuurinclusief te zijn! In 2019 zijn totaal 30 nestkasten aangebracht door de stadsecoloog. Het eerste jaar werd een lokgeluid aangezet. Aan het gemeentehuis Verdilaan is door de aannemer ook één gierzwaluwkast aangebracht. Later zijn er nog 10 kasten met een dubbelfunctie opgehangen. Deze hangen aan de kant van de Stokdijkkade. Het zijn kasten met bovenin een nestkast voor de gierzwaluw en onderin voor de vleermuis. Deze kasten zijn ter compensatie opgehangen omdat ze op een andere plek weg moesten. Maar of ze werken is onduidelijk, er is dit jaar geen teken van leven gezien.

 

Aad van Uffelen