De Omgevingswet: testcase Binckhorst

Jos Verhoeff en Caroline de Jong

In het kader van de Omgevingswet is de omgevingsvisie van een stad weliswaar een belangrijk document, maar hoeft slechts een leidraad te zijn voor wat daarna volgt: het omgevingsplan. Dat gaat de huidige bestemmingsplannen vervangen. Met dat plan loopt de gemeente Den Haag achter op andere gemeenten in de regio. Er is wel een afdeling mee bezig, maar eigenlijk is dat de verkeerde volgorde, want het omgevingsplan wordt geacht gebaseerd te zijn op de omgevingsvisie en die is er nog niet.
Wel heeft Den Haag al een pilot lopen voor een toekomstig omgevingsplan: de Binckhorst. Daar zijn inmiddels al wat ervaringen opgedaan, onder andere met het verloop van de in de wet o zo belangrijke inspraak.

Voormalige industriezone
De Binckhorst, voor een groot deel een voormalige industriezone in de stad, was een versteend en vervuild stuk stad. Des te meer kansen er iets moois van te maken. De gemeente heeft voor het gebied een zogenaamd ‘bestemmingsplan met verbrede reikwijdte’ gemaakt. Zo’n plan loopt vooruit op het omgevingsplan uit de Omgevingswet. In het bestemmingsplan geeft de gemeente alleen de richting en kaders aan voor de herontwikkeling van de Binckhorst. In het plan staan open normen. Deze worden pas ná vaststelling van het plan ingevuld met beleidsregels.
Overigens wordt ook een beroep gedaan op de Crisis- en herstelwet, die het mogelijk maakt procedures te verkorten door inspraak te verminderen. Dit is niet in strijd met de Omgevingswet, maar strookt ook niet echt daarmee. Inspraak en participatie staan er immers hoog in het vaandel.

Groene daken sluiten niet aan
De gemeente beloofde bij de inspraak voorafgaand aan de vaststelling van het bestemmingsplan in 2015 dat er vergroend zou worden. Vervolgens is het een hele tijd stil. En wat zien wij als wij de al heel ver uitgewerkte plannen onder ogen krijgen? Zelfs de twee stukken groen in het gebied die deel uitmaken van de Stedelijke Groene Hoofdstructuur: de ecozone langs de Maanweg en de kasteeltuin, worden bedreigd.
Door de ecozone dreigt een openbaarvervoerlijn te worden aangelegd. Voor de kasteeltuin zijn er plannen deze volledig te ommuren met hoogbouw. Aan één kant wordt binnenkort al begonnen aan een gebouw van 55 meter hoog.
Een echt gemiste kans is het grote groene dak in het midden. Het ziet er op de impressies prachtig uit en er is duidelijk aandacht aan besteed, maar omdat het niet aansluit op het grondgebonden groen van de kasteeltuin is de waarde ervan voor de ecozone nul. Bovendien zal het dak maar twee uur zon per dag krijgen.
Over deze en andere projecten werd de AVN pas geïnformeerd toen de overeenkomsten met de projectontwikkelaars al ‘in beton waren gegoten‘. Daardoor kon de AVN geen zinnige wijzigingen meer voorstellen in het plan. Sterker nog, toen de AVN en andere organisaties dreigden hun poot stijf te houden ontstond lichte paniek omdat streefdata niet gehaald zouden worden.

Inspraak? Waar dan?
Hoe heeft dit kunnen gebeuren? De Binckhorst is een pilot van de Omgevingswet. Met opzet werd weinig vastgelegd in het bestemmingsplan, want, zo werd uitgelegd, anders zou het gebied niet goed kunnen functioneren als testcase. Er zaten teveel beperkingen in de huidige regels voor bestemmingsplannen. Plankaart en regels zijn daarom vanaf het begin bewust vaag gehouden. Toen wij konden reageren op de plannen, en dat ook deden, kregen we te horen dat ons bezwaar heel duur zou worden voor gemeente en projectontwikkelaar.
Den Haag heeft gelukkig wel een evaluatie van de pilot laten maken. Daarin staat het helder: er was aan de voorkant te beperkt nagedacht over ‘wat sowieso echt moet en wat echt niet kan’. Dat moet dus voortaan anders. In het toekomstige omgevingsplan moeten doelen en beleid duidelijk staan. Zeker ook voor kwetsbare waarden als natuur en groen.
Inspraak is verplicht in de nieuwe wet. Als de gemeente de tijd neemt voor inspraak en participatie en die ook echt meeneemt, krijg je betere plannen en uiteindelijk minder vertraging. Het zou goed zijn als ook voor Den Haag Zuidwest, de volgende grote ontwikkeling, eerst goede alternatieven voor het groen worden onderzocht. Daarmee kunnen de fouten die met de Binckhorst zijn gemaakt worden voorkomen. Het is natuurlijk absurd dat plannen voorafgaand aan de inspraak al in overeenkomsten van de gemeente met de projectontwikkelaars vastliggen.

Mislukte testcase
Als testcase voor vergroening is de Binckhorst een mislukking. Gelukkig blijkt dat ook uit de conclusies van de evaluatie.
De invoering van de Omgevingswet wordt volgens de laatste berichten weer uitgesteld. Dat is wel weer een kans de tijd te nemen een goede visie te maken op basis van wat de bewoners van de stad graag willen in de toekomst. Vooropgesteld dat die visie vervolgens ook juridisch bindend wordt vastgelegd in de regels in het omgevingsplan. Als AVN-lid wilt u natuurlijk dat Den Haag een groene en natuurrijke stad blijft.