De notenboom, okkernoot of walnoot (Juglans regia)

Door: Jaap van Loenen

 

Al spoedig stond de boom vanwege zijn vruchten in hoog aanzien. De noten werden zelfs beschouwd als koninklijk voedsel (regia betekent koninklijk). De naam okker is te herleiden van het Germaanse nokker dat op zijn beurt weer een oorsprong heeft in het Latijnse woord nucarius, hetgeen ook noot betekent.

 

Herkomst en verspreiding
De oorspronkelijke groeiplaats van de boomsoort is moeilijk na te gaan. Vooral omdat de mens er al sinds de prehistorie invloed op heeft gehad. Zo is er bijvoorbeeld in Spanje fossiel stuifmeel gevonden uit de laatste ijstijd. Opmerkelijk is verder dat de verspreiding vooral plaats vond in de landen langs de zijderoute. Aangenomen wordt dat hij oorspronkelijk thuis hoort tussen Oost Turkije en Centraal Azië. Hij groeit daar het best op warme berghellingen. Merkwaardig genoeg komt de notenboom ook voor in zowel Noord- als Zuid-Amerika.

 

Kenmerken
De notenboom wordt niet hoog. Wel heeft hij een brede kroon die 10 meter in doorsnee kan worden. Bij solitaire bomen geeft dat wel eens problemen. De zijtakken groeien soms zo ver uit dat het gewicht te groot wordt. Om breuk te voorkomen moet er dan gestut worden. Maar notenbomen doen het beter als ze samen met soortgenoten in een bos groeien. Dat heeft invloed op de groeiwijze. Oorspronkelijk groeit hij ook in bossen. Het grootst bekende notenboombos bevindt zich in Kirgizië op een berghelling tussen de 1000 en 2000 meter hoogte.

Herkenning
Voor herkenning zijn vooral de bladeren van belang. Die zijn heel groot en veervormig samengesteld. Aan de top zitten 3 grote bladen van 10 tot 18 cm lengte en 6 tot 8 cm breed. De zijblaadjes zijn wat kleiner. Het grote en dichte bladerdak van de boom geeft veel schaduw. Dit is een reden dat hij vaak op boerenerven wordt aangeplant. Ook de aromatische geur van de bladeren die lastige insecten op afstand houdt, maakt hem zeer bruikbaar bij boerderijen. De grijze stam krijgt bij het ouder worden een diep gegroefde schors. Jonge twijgen zijn olijfbruin en bevatten laddervormig merg.
Notenbomen zijn éénhuizig en hebben dus zowel mannelijke als vrouwelijke bloeiwijzen aan de zelfde boom. Om zelfbestuiving te voorkomen rijpen die op verschillende tijden. De mannelijke bloemen vormen hangende katjes aan het eind van de twijgen. Ze produceren heel veel stuifmeel dat over grote afstanden door de wind wordt meegevoerd. De vrouwelijke bloemen zitten bijeen in clusters van 2 of 3. De licht geribbelde noten worden omgeven door een gladde groene bolster. Van de onrijpe nog zachte vruchten wordt wel notenlikeur gemaakt.

 

Het hout
De boom levert zeer waardevol hout. Het is duurzaam, hard en toch gemakkelijk te bewerken. Bovendien heeft het mooie kleurschakeringen en een prachtige tekening. Het vindt toepassing in de klassieke meubelindustrie. Van het onderste gedeelte van de stam kan mooi fineer worden gemaakt dat bekend staat onder de naam ‘wortelnoten’. Dit vind je bijvoorbeeld terug op het dashboard van dure automerken. Ook wordt er bij exclusieve meubels mooi inlegwerk van gemaakt.
Tijdens de twee wereldoorlogen werd veel notenhout gebruikt voor het maken van geweerkolven. Dat hout kreeg heel wat te verduren. Niet in de laatste plaats bij exercities. Op het commando: “ZET AF …GEWEER!“ werd de kolf van het wapen met een forse klap op de straatstenen gebonkt en notenhout kon daar tegen. Geweren werden in zeer grote aantallen gemaakt en dat heeft heel veel bomen gekost. Ook tijdens de watersnoodramp van 1953 zijn in Zeeland veel notenbomen gesneuveld. Zij groeiden goed op dijken van kleigrond maar tegen zo’n enorme storm waren ze niet bestand. Door dit alles is de notenboom in Nederland nogal zeldzaam geworden.

Soorten en namen
In de handel worden notenhoutsoorten onderscheiden door het land van herkomst en daar naar genoemd. Er is nogal wat verschil in kleur, structuur en tekening. Het mooiste is het Turkse en Perzische noten. Hier wordt dat vaak ‘Italisch’ genoemd omdat het daar wordt doorgevoerd. Frans en Duits noten is meestal grijsbruin waarin chocoladekleurige strepen te zien zijn. Inlands noten is ook grijsbruin met een donkere tekening. Amerikaans noten is paarsachtig, soms overgaand naar bruin. De structuur is wat losser dan de Europese- en Aziatische soorten. Er bestaan 15 soorten notenbomen. Naast de Regia kennen wij hier de zwarte walnoot (Juglans nigra). Deze Amerikaanse soort groeit snel en vormt een langere en rechte stam. Goed voor houtproductie. De noten daarvan zijn lekker maar heel moeilijk uit de dop te krijgen.

Zo heeft dus ook de notenboom een indrukwekkende geschiedenis waarover wellicht nog wel eens een nootje kan worden gekraakt