De magnolia of beverboom

Door: Jaap van Loenen

 

Uiteindelijk heeft de boomsoort de ijstijden overleefd, maar moest hij wel weer opnieuw worden ingevoerd vanuit warmere streken. Dat de magnolia al heel lang bestaat, wordt duidelijk als we de structuur van de bloem nader bekijken. De vorm daarvan wijkt nogal af van de thans meest voorkomende bloeiwijzen. Zo zijn er geen gedifferentieerde bloembladeren maar bloemdekbladeren die ‘tepalen’ worden genoemd. De bloem bestaat uit een kegelvormige as waarop de dekbladeren, meeldraden en vruchtbeginsels cilindrisch zijn ingeplant. Uit meerdere gevonden fossielen van deze bloemvorm blijkt de magnolia daarmee te behoren tot de eerste bloemvormende planten. Misschien zelfs de eerste bloeiende boom.

 

Windbestuiving
Aanvanklijk vond voortplanting uitsluitend plaats door windbestuiving. Dit is een nogal ingewikkeld proces waarbij de mannelijke organen een grote hoeveelheid stuifmeel voortbrengen, dat door de wind tot op grote afstand kan worden meegevoerd. De vrouwelijke vruchtbeginselen zijn strategisch geplaatst om wat van dat voorbij waaiende stuifmeel op te vangen. Hoe het juiste korreltje stuifmeel op het juiste vruchtbeginsel komt, is moelijk te begrijpen. Temeer omdat daarbij zelfbestuiving moet worden voorkomen. Hoe dat ook zij, ook nu zijn een groot aantal bomen van windbestuiving afhankelijk. Het betreft alle coniferen en katjesdragers zoals eiken, beuken, elzen, wilgen enzovoort. Het systeem blijkt dus uitstekend te werken.

 

Bloeiende planten
De komst van bloemen bracht veel verandering want insecten die sindsdien ook actief werden bij de bevruchting brachten het stuifmeel op de juiste plek. Doordat bijen op één vliegroute altijd planten van één soort bezoeken is een overmaat aan stuifmeel niet noodzakelijk. Bij windbestuiving gaat immers heel veel stuifmeel verloren.
De bloem moet wel zorgen om bezoek voor de juiste insecten aantrekkelijk te maken. Daarvoor heeft de natuur veel manieren ontwikkeld en relaties tussen bepaalde insecten en planten geven grote verschillen te zien. Zo zijn er planten die ’s nachts bloeien om alleen nachtvlinders aan te trekken. Bij de magnolia- bloem speelt een bepaalde keversoort die rol. Magnoliavruchten zijn helder rood, ovaal en besachtig. Soms zijn ze aan elkaar gegroeid. Als ze rijp zijn barsten ze overlangs open en laten fel gekleurde zaadjes vrij die nog een poosje aan een draad blijven hangen.

 

Namen
De magnolia is vernoemd naar de Franse botanicus Pierre Magnol (1638-1705), die directeur was van de botanische tuin in Montpellier. Ook de familienaam: Magnoliaceae is daarvan afgeleid. Hiertoe behoort tevens de tulpenboom (Liriodendron tulipifera). De herkomst van de Nederlandse naam Beverboom is minder duidelijk. Bevers zouden de bast van de boom erg lekker vinden (maar bevers zijn niet zo kieskeurig). Een andere mogelijkheid is dat de knopschubben van de plant op een bevervelletje lijken….!

 

Oorspronkelijke groeiplaatsen
Zuidoost-Azië wordt thans gezien als gebied van herkomst van de magnolia. Boeddhistische monniken hebben hem vandaar naar China gebracht. Later kwam hij ook in Japan terecht waar hij aparte eigenschappen ontwikkelde. Bijzonder is dat deze Japanse soort, Magnolia kobus, in ons land juist bekend is als straatboom.
Overigens komt de magnolia ook al langer voor in Amerika. In de 17e eeuw werd hij daar in Noord-Florida ontdekt door de Engelse botanist Plukkenett. Die was zeer onder de indruk en vernoemde hem naar zijn Franse collega Magnol om hem te eren.
De magnolia is in Florida heel bekend. Begin 19e eeuw is er zelfs een welvarend stadje naar genoemd. Het lag aan de mond van de St. Marksriver en heette dus “Magnolia”. Dat gebied werd echter ook in die tijd regelmatig geteisterd door zware stormen. In 1843 vernielde een tornado het stadje zo grondig dat het daarna niet meer werd opgebouwd. Alleen het kerkhof is als herinnering blijven bestaan.

 

Bloemen, kunst en hout
Door de eeuwen heen halen kunstenaars inspiratie uit bloemen. Daarvoor geldt een gemeenschappelijk gevoel van schoonheid. Vooral vanwege hun vorm en kleur treffen we magnoliabloemen dan ook op menig schilderij. En dat geldt wereldwijd want de magnolia komt zowel in de tropen voor als in landen met een gematigd klimaat.
Ook toen hij in China werd ingevoerd, maakte dat diepe indruk bij de bevolking. Al spoedig ontbrak hij in geen enkele belangrijke tuin. In Indonesië en omliggende landen heeft hij betekenis gekregen bij allerlei ceremonieën en in India is de bloem gewijd aan de liefdesgodin Kama Deun. In Europa wordt de plant niet speciaal vereerd, maar wel bijzonder gewaardeerd en kreeg hij een opvallende plaats in menige lusthof of buitenplaats.
Het hout van de magnolia is mooi en waardevol. De jaarringen hebben een golvend patroon en de kleur varieert van licht- tot donkerbruin. In de handel valt het onder de inlandse houtsoorten. Omdat het hout slechts in kleine hoeveelheden beschikbaar is, blijft het gebruik beperkt tot specialiteiten. De handgrepen van beroemde koksmessen worden gemaakt van magnoliahout. En op kleine schaal dient het voor meubels.