De Koekamp en de herten

Joost S.H. Gieskes. Foto: Caroline de Jong

 

Eind dertiende eeuw, bij het begin van de vestiging van de vorstelijke residentie ’s-Gravenhage, begon ook de geschiedenis van het Haagsche Bosch. Het nog schrale bos werd met veel bomen uitgebreid en geheel omheind tot exclusief gebruik door de graven van Holland voor de jacht. Geregeld werd wild, waaronder herten, speciaal uitgezet. Het bos reikte destijds tot wat we nu het Plein noemen. Maar onstuitbaar drong de stad verder op.

 

Al vroeg werd een deel van het bos, de warande genaamd, door de edellieden ingericht voor het weiden van hun paarden en koeien. De naamgeving Koekamp werd ontleend aan stierengevechten op de warande binnen hoge houten schuttingen, die tot einde vijftiende eeuw hebben plaatsgevonden. Burgers werden daar toen niet getolereerd.

 

Door uitbreiding van de stad werd in de zestiende eeuw een deel van het bos gerooid en werd het Malieveld aangelegd. De warande ofwel de Koekamp was er toen al. Ook toen al graasden er herten. Vanaf circa 1600 werden het Haagse Bos en de Koekamp, onder voorwaarden, opengesteld voor het publiek. Het bos werd meer parkachtig ingericht. Volgens de kronieken maakte Mary Stuart, echtgenote van de Prins van Oranje, er haar wandelingetjes.

 

Heel bijzonder is de vondst in het Rijksmuseum van een schilderij van Adriaen van de Velde (1636-1672) van de Koekamp, gedateerd 1665. Naast keurig uitgedoste wandelaars ziet men forse eiken en ook herten, met in de verte nog een houten omheining. Het romantisch beeld geeft een idee hoe het er destijds uitzag.

 

Bedreigingen en stormen
Een opvallende bedreiging van het voortbestaan van het Haagse Bos met de Koekamp werd veroorzaakt door de oorlogen tegen Spanje, waarbij veel eikenhout nodig was voor verdedigingswerken. Men dreigde het Haagse Bos daarvoor te kappen, tot verdriet van de Haagse bevolking. De Prins van Oranje heeft daarop in 1576 besloten het bos tot in de verre toekomst te behouden. Dat werd vastgelegd in de zogeheten ‘Akte van Redemptie’. Het was een besluit waar in latere jaren meermalen gebruik van werd gemaakt.
Een andere, soortgelijke, bedreiging vond plaats tijdens de Franse bezetting. Napoleon gaf opdracht om het bos over een periode van 10 jaar te vellen en de grond te verkopen. De beëindiging van de Franse overheersing in 1813 heeft dat gelukkig weten te voorkomen.

 

Naast oorlogen hebben heel wat stormen het bestaan van het bos ernstig bedreigd. Een uitermate zware storm vond plaats in 1911, waarbij liefst 2648 bomen sneuvelden door het orkaangeweld. Wonderlijk genoeg viel de schade in de Koekamp reuze mee.

 

Vredespaleis op de Koekamp
Einde negentiende eeuw heeft de gemeente Den Haag de voorgenomen bouw van het Vredespaleis op de Koekamp met succes afgewend door een beroep te doen op de Akte van Redemptie. Bij een later voorstel van het Rijk om op de Koekamp een ministerie te vestigen werd wederom met succes verwezen naar de Akte.

 

Dus kon de Stichting tot Bevordering der Notariële Wetenschap in 2007 opgelucht schrijven: ‘Zo bleef de Koekamp het domein van de dieren des velds, zoals de graven van Holland dat in een ver verleden hadden bepaald’. De Koekamp, inmiddels al ruim vijf eeuwen oud, bezit telkens weer een overlevingsstrategie die vertrouwen geeft voor de toekomst!

 

In de Tweede Wereldoorlog werd door de bezetter, de Akte van Redemptie ten spijt, de zuidelijke helft van het Haagse Bos massaal gekapt ‘voor het schootsveld’ . Werkelijk door een wonder is de Koekamp met zijn oude bomen wederom gespaard gebleven! De Koekamp, een blijvertje!
De Koekamp na 1839, een metamorfose
In 1837/1839 legde J.D. Zocher jr. een grote vijver aan in de Koekamp en zorgde bovendien voor een wandeling rondom die vijver met goed zicht op de herten. Zoals Monumentenzorg ook opmerkte, een idyllische ruimte pal naast de drukke stad.

 

Deze aanleg zou nog vele jaren zo voortduren. De stad echter werd steeds groter en er ontstonden nieuwe behoeften, vooral door het toenemende verkeer. De aanleg van de Laan van Nieuw Oost-Indië door het Haagse Bos had negatieve effecten op de Koekamp. Ook aan de stadskant werden stukjes Koekamp afgeknabbeld. De essentie, de oude warande met herten bleef bestaan. De herten vormden en vormen door de jaren heen een stabiele factor in deze vluchtige wereld.

 

Hertenkampen in het algemeen werden pas vanaf einde zeventiende eeuw aangelegd. De Koekamp daarentegen is nooit aangelegd, die ontstond organisch, noem het evolutionair. Er wordt gezegd dat de Koekamp het oudste ‘hertenkamp’ is van Nederland. Dat is een misvatting, het was er al.

 

De Koekamp heden
Er lopen momenteel gemiddeld 15 damherten en 15 edelherten in de Koekamp. Dat aantal varieert uiteraard. Er wordt door Staatsbosbeheer goed voor de herten gezorgd.

 

Het is opmerkelijk dat het hek aan de kant van de Bezuidenhoutseweg zo ver terug staat. Het oppervlak voor het grazen van de herten is daardoor kleiner, en bovendien wordt het kijkplezier van het publiek minder.

 

Nogmaals het Notariaat
“Zo onverbrekelijk als ‘s-Gravenhage verbonden is met het Haagsche Bos, zo onverbrekelijk is de Koekamp verbonden met zijn herten”.