De Japanse ceder, een zeer oude boomsoort

Door: Jaap van Loenen

 

Uit nasporingen is gebleken dat hij tot de oudste boomsoorten behoort die op aarde voorkomen. Er zijn zowel in Rusland als in Europa fossielen gevonden uit het Mioceen, 23,03 tot 5,333 miljoen jaar geleden. Op een klein, moeilijk bereikbaar plekje in Japan is hij echter blijven leven en werd daar in de 18e eeuw ontdekt. In die tijd reisden ook biologen en tekenaars mee op de handelsschepen. Die gingen overal nieuwsgierig een kijkje te nemen. Zelfs in het Japanse binnenland.

 

Eigenlijk een reus
Bij ons zijn het meestal kleine boompjes. Ze hebben nog geen tijd gehad om groot te worden. Maar in feite kan Cryptomeria wedijveren met de grootste bomen van de wereld: de Sequoia gigantea. Voor zover bekend, groeit de grootste Cryptomeria thans in Yakushima, een Japans eilandje in het zuiden. Dat gebied valt onder de “Unesco World Heritage Sites” en wordt als zodanig beschermd. De leeftijd is niet duidelijk en wordt geschat tussen de 2170 en 7200 jaar. Een nogal ruime marge dus…!  Die boom is 70 meter hoog en heeft een stamomtrek van 10 meter. De Cryptomeria japonica (Japans: “Jómon Sugi”) wordt beschouwd als de “Nationale boom” van Japan.

 

Geen familie
Als je als mens op leeftijd raakt, zie je heel wat veranderingen voorbij gaan. Soms denk je er zelfs niet meer bij te horen. Bij mensen verloopt de individuele levenscyclus in decennia maar bij bomen in honderden en zelfs duizenden jaren zoals bij de Japanse ceder mogelijk is. En het is geen eenvoudige zaak om de Cryptomeria, die als soort uit een vorig geologisch tijdperk stamt, in onze huidige botanische systemen een plaats te geven.
We kunnen hem natuurlijk zien als conifeer. Bij de Cupressaceae (cipresachtigen) lijkt hij qua uiterlijke kenmerken wel te passen. maar genetisch gezien ook weer niet. Er werd gedacht aan de taxodiaceae, taxus-achtigen, de naalden staan echter cilindrisch om de twijg en er is maar één soort taxus die dat ook heeft. In feite zijn er te veel grote verschillen en een eigen familie lijkt de beste oplossing: Cryptomeriaceae, waarvan hij nu als enige lid is.

 

Eigenschappen
In Vlaanderen kreeg hij de naam “Sikkel-cipres”. De boogvormige naaldjes lijken wat op een sikkel. Ook daarmee onderscheidt de boom zich van de nu bekende soorten. Als éénhuizige heeft hij zowel mannelijke als vrouwelijke bloeivormen. De mannelijke zijn eindstandig en groeien in bosjes van 20 of meer bij elkaar. De vrouwelijke staan alleen aan het eind van de korte twijgen. De kleine kegels zijn bolvormig en voorzien van wat botte stekels. Zij hebben een jaar nodig om te rijpen. Nadat het zaad is uitgevallen blijven ze nog enige maanden aan de boom zitten. Cryptomeria is winterhard maar heeft hier in zeer strenge winters wel flinke schade opgelopen.

 

Het hout
Het hout wordt omschreven als bijzonder welriekend. Het is mooi van kleur en recht van draad, nogal zacht en toch sterk en heel gemakkelijk te bewerken. Voor meubels en bijvoorbeeld fineer leent het zich uitstekend. Het wordt ook in de bouw toegepast want het is duurzaam en goed bestand tegen kwaadaardige schimmels en andere aandoeningen. Verder doet de Cryptomeria het heel goed in streken met een gematigd klimaat en groeit dan vrij snel.
Dit alles maakte hem in India zeer gewild en er zijn daar grote wouden van aangeplant. Tijdens het koloniale tijdperk werd de boom door de Britten geïntroduceerd en kleinschalig aan- geplant. Daarna is het echter danig uit de hand gelopen en de laatste jaren is er grote onenigheid over het uitbreiden en handhaven van de thans aanwezige Cryptomeriabossen.

De grootindustrie en handel stimuleert verdere aanplant vanwege het waardevolle hout, maar de bevolking is daar fel op tegen. De boom zou niet passen in het ecosysteem, verarmt de grond, geeft te veel schaduw waar dat niet is gewenst en de naalden zouden de grond verstikken. Veel van deze argumenten worden door wetenschappers gesteund en het resultaat is een voortdurende twist.
Jammer dat zo’n mooie boom hiermee in een kwaad daglicht is komen te staan. Als sierboom en wegbeplanting is hij een weldaad voor de omgeving. In ons land echter nog vrij zeldzaam, maar wellicht wordt hij door de klimaatverandering ooit belangrijk. Laten we er dus zuinig op zijn want je weet maar nooit.

 

Naamgeving
Cryptomeria wordt in de Engelstalige boeken vertaald met: ‘hidden parts’, verborgen delen dus. Wat die zijn wordt echter niet vermeld en ik vraag hierbij mijn lezers: “Als iemand daar achter kan komen, laat het mij dan weten”. Alvast bedankt.