De hoornaar, een grote wesp

Door: Hans van Helden

 

De Europese hoornaar (Vespa crabro) is de grote zus of broer van de gewone wesp. De honingbij is een verre nicht. Werksters bereiken een lengte tot 2,5 cm, de koningin haalt bijna 4 cm. Ze zijn behalve aan hun formaat te herkennen aan de opvallend bruinrode tekening bij kop en borstschild. De Aziatische hoornaar (Vespa velutina), die momenteel in het nieuws opduikt, is donkerder met gele tekening. Er is nog een familielid, de middelste wesp, die kleiner is dan de hoornaar, maar groter dan de gewone wesp. De hoornaar volken bestaan uit honderden tot enkele duizenden exemplaren. In Duitsland zijn hoornaars beschermd: alleen als aanwezigheid van een nest echt problemen geeft, mag het worden verwijderd.

 

Geweldige bouwmeesters
Wespen zijn de bouwmeesters onder de insecten, zo ook de hoornaars. Zij maken prachtige bouwsels van houtpulp, met in het midden honingraatstructuren. Het is vederlicht en sterk tegelijkertijd. Zij kiezen hiervoor vaak vogelhuisjes en holle bomen uit, maar ook weinig gebruikte ruimten in tuinhuisjes, kasten, toiletten en andere holle ruimtes in gebouwen zijn favoriet.

 

Toppredator die voor de biefstuk gaat
Zoals veel wespen zijn hoornaars vleeseters. Zij jagen rusteloos op andere insecten, overdag en -ongebruikelijk voor wespen- ook ‘s-nachts. Ze vliegen laag over bloemen, om zich op een foeragerend insect te storten, een jachttechniek die vergelijkbaar is met die van de kiekendief. Honingbijen zijn dikwijls de klos, maar andere insecten staan ook op het menu. Een gevangen prooi wordt eerst van vleugels en poten ontdaan. Ook het achterlichaam en de kop worden weggegooid. Alleen het middenstuk, de biefstuk, waar de vliegspieren zitten, wordt naar het nest gebracht: de jongen hebben proteïnen nodig voor de groei. Hoornaars kauwen hun prooi vaak tot een handzaam balletje om het makkelijk te kunnen vervoeren.
Deze wespen zien er geen been in om grote libellen als de blauwe keizerslibel of de blauwe glazenmaker te pakken. Deze worden op de vangplek eerst vakkundig gesloopt waarna de biefstuk naar het nest wordt gebracht. Deze actie maakt nieuwsgierig. Hoe doen die hoornaars dat? Libellen zijn namelijk ook rovers, zien goed en zijn uitstekende vliegers. Mogelijk zien de veel grotere libellen de kleinere hoornaars niet als gevaar. De wesp kan dan makkelijk tot dichtbij vliegen en zijn prooi bij verrassing in de nek vallen. Al vliegend bijt hij eerst een vleugel van het libellenlijf waarna de aanval op de grond verder gaat. Het vereist inzicht om zo’n actie uit te voeren.

 

Koningin wordt uitgehongerd
Net als bij bijen en andere wespensoorten begint de koningin van de hoornaar in het voorjaar een volk op te bouwen. Zij zoekt een geschikte plek, meestal een holle boom of een verlaten vogelnest en begint van houtpulp de eerste cellen te bouwen en eieren te leggen. Zodra de eerste werksters ter wereld zijn gekomen, nemen deze het bouwen en voeden van de jongen en koningin over. De koningin concentreert zich op het leggen van de eieren. De jongen hebben voor de groei vooral eiwit nodig. Volwassen insecten groeien niet meer, zij gebruiken in principe alleen energie voor het vliegen. Die energie komt van nectar, sap van bomen en overrijp fruit. Een koningin heeft echter wel proteïnen nodig om eieren te kunnen aanmaken. De jongen geven de koolhydraten, vooral suikers, weer terug aan de werksters. Hoornaars zijn verzot op het sap van bomen, vooral berk. Als de boom niet vanzelf ergens bloedt, knagen zij een gat in een tak om het sap te kunnen drinken. Tegen het eind van het seizoen wordt het voor de werksters steeds moeilijker om een prooi te bemachtigen. Dan zitten ze er niet op te wachten om extra jongen te voeden. De werksters stoppen dan met het voeden van de koningin zodat zij ophoudt met eieren leggen. Zij wordt uitgehongerd en haar kadaver uit het nest geworpen.  De jonge koninginnen zijn dan inmiddels uitgevlogen. Als het koud wordt, zoeken zij een beschut plekje om te overwinteren -dit kan ook uw woning zijn- en beginnen in het late voorjaar een nieuw nest.

 

Niet agressief
Ondanks het imposante uiterlijk is de hoornaar niet agressief voor mensen. De kans dat een hoornaar steekt is veel kleiner dan bij de driftig aangelegde gewone wespen en honingbijen. Zij gaan ook niet snel van een appeltaart of vlaai snoepen. Alleen als zij het gevoel hebben dat het nest wordt bedreigd gaan ze over tot de aanval. Als ze met rust worden gelaten, laten ze jou ook met rust. Alle energie wordt gestoken in het grootbrengen van de jongen. De hoornaar is een prachtig dier dat ons van een hoop lastige beestjes verlost. Duitsers hebben gelijk dat ze dit dier beschermen. Raak dus niet in paniek van deze grote wesp en sla hem vooral niet dood.