De diepte in voor gezonder water

Door: Ton van der Spiegel

 

De Madesteinplas ligt tussen Madesteinweg en Lozerlaan tegenover de Witte Vlek, één van de laatste ruige natuurterreintjes in Den Haag. Het is een prachtige plas, nooit echt troebel. Op voorjaars- en zomeravonden is er vaak veel jagende vis in het water te zien. Tevens is er een klein strandje waar geregeld pootjebaders en zwemmers aanwezig zijn. Al met al lijkt er dus niets aan de hand met dit water. Onderzoek door vrijwilligers van hengelsportvereniging GHV/Groene Hart heeft echter aangetoond dat het milieu ver beneden de waterspiegel toch wel aan verbetering toe is. De leefomstandigheden van vissen en andere waterorganismen kunnen daar veel beter.

 

Stratificatie
Met iets meer dan acht meter diepte is de Madesteinplas de diepste plas van Den Haag. Bij plassen dieper dan 6 meter kan een temperatuursgelaagdheid (stratificatie) optreden. Van het late najaar tot het vroege voorjaar is de watertemperatuur in dit soort diepe plassen meestal op elke diepte van wateroppervlak tot waterbodem hetzelfde. Door opwarming van het water aan de oppervlakte in het voorjaar ontstaat een warme (lichte) bovenlaag die ‘drijft’ op een koude (zware) onderlaag. Tussen deze beide lagen vinden we een zogenaamde spronglaag; vanaf deze grens neemt de watertemperatuur bij toenemende diepte snel af (ca. 1°C per meter). Naarmate de opwarming van het water in de loop van de zomermaanden toeneemt, neem de bovenlaag in omvang toe en komt de spronglaag dieper te liggen. In de beschut gelegen Madesteinplas ligt de spronglaag vrij hoog als gevolg van weinig windwerking en daardoor minder watercirculatie. In de zomer ligt die scheiding tussen warm en koud water vaak op een diepte van 2,5 – 3,0 meter, terwijl in grotere en diepere plassen 6 tot 8 meter normaal is.

Zuurstofhuishouding
Zuurstof in water wordt voor het grootste deel geproduceerd door waterplanten en algen onder invloed van zonlicht. Dat vindt vooral plaats in de bovenste waterlagen, die dus zuurstofrijk zijn en volop waterleven bevatten.
Omdat in de waterlagen onder de spronglaag nauwelijks zonlicht doordringt, vindt daar ook geen zuurstofproductie door algen plaats. Wel wordt in die onderste waterlagen veel zuurstof verbruikt door de afbraak van dood plankton en blad dat uit de bovenste waterlagen neerdaalt. Zo ontstaat in veel diepere wateren in de loop van de zomer een zuurstofrijke bovenlaag met veel waterleven en een zuurstofarme onderlaag. Behalve bacteriën, schimmels en muggenlarven treffen we in die onderlaag geen vis of ander waterleven aan.

 

Visstand
Ook in de Madesteinplas is dat het geval. In de zomer is het zuurstofgehalte tot een waterdiepte van 2,5 meter redelijk tot goed. Beneden die diepte slecht tot zeer slecht. Vis zit dan alleen in de bovenste waterlaag. In het najaar begint dat te veranderen. De bovenste waterlagen koelen af en wanneer de temperatuur van de bovenste en de onderste waterlagen elkaar beginnen te naderen, gaat het water, door de volledige waterkolom van wateroppervlak tot waterbodem circuleren. In alle waterlagen is dan weer zuurstof genoeg en tot op de waterbodem zwemmen weer grote hoeveelheden vis. We kunnen dus concluderen dat de hoeveelheid vis en ander waterleven het in de zomermaanden met de helft van hun leefomgeving moet doen en dat is geen optimale omstandigheid voor een evenwichtig aquatisch milieu.

 

Airlift als oplossing
Het waterleven in de Madesteinplas kan een enorme positieve impuls krijgen als tijdens de zomer de stratificatie voorkomen kan worden. Indien er voldoende zuurstof in alle waterlagen aanwezig zou zijn is dat een verrijking voor een ecologisch gezonde levensgemeenschap. Momenteel wordt door de Haagse hengelsportvereniging, de gemeente Den Haag en het hoogheemraadschap van Delfland de inzet van een airlift onderzocht. Een waterpomp die luchtbelletjes door het water blaast en een lange stijgbuis die vanaf de diepere waterlagen turbulentie in het water brengt waardoor de waterlagen zich gaan mengen. Op die manier wordt stratificatie van waterlagen in de loop van de zomer voorkomen. Bijkomend voordeel is dat ook ontwikkeling van blauwalg bestreden kan worden. Alle voor- en nadelen van zo’n airlift in de Madesteinplas en de gevolgen voor de waterkwaliteit worden momenteel bekeken.

 

Politieke ambities
Ook de Haagse gemeentepolitiek is met de verbetering van de Madesteinplas bezig. Na vragen van raadslid René Oudshoorn heeft wethouder Richard De Mos afgelopen najaar tijdens de behandeling van de begroting van de commissie Leefomgeving toegezegd om in 2019 te gaan bekijken hoe de Madesteinplas kan worden verbeterd en schoongemaakt. Behalve de slechte waterkwaliteit in de diepere gedeelten van de plas is er namelijk ook sprake van veel plasticvervuiling rond en in de plas. Daar zou met inzet van vrijwilligers en voorlichtingsborden gedragsverbetering kunnen worden bereikt.