Anna Paulowna boom

Jaap van Loenen

 

In ons land heeft ze veel sporen nagelaten. Zo kennen wij bijvoorbeeld in Den Haag de Anna Paulownastraat. In Noord-Holland is er de Anna Paulownapolder en ooit was daar ook een gemeente Anna Paulowna. Verder was er haar liefde voor planten en bomen, in het bijzonder voor de boom die haar naam draagt.

Chinese boom
De Anna Paulownaboom (Paulownia tomentosa) komt oorspronkelijk uit China en werd daar al in de 17e eeuw ontdekt door de Duitse botanicus Kaempfer op een reis met een V.O.C. schip.
Het is niet bekend wanneer hij voor het eerst in ons land was. Aanvankelijk zal dat een moeilijke tijd voor de boom zijn geweest want de winters waren in die periode streng en daartegen is deze soort niet opgewassen. Tegenwoordig kun je hem op diverse plaatsen aantreffen, vaak alleenstaand want hij heeft pioniers eigenschappen net als bijvoorbeeld de berk.
Forse afmetingen
De snel groeiende boom wordt in het algemeen tussen de 10 en 15 meter hoog maar er zijn ook exemplaren bekend van wel 26 meter. De boom ontwikkelt een rechte stam en een vrij brede kroon met heel grote bladeren die wel met olifantsoren worden vergeleken. Deze zitten overstaand en kruisgewijs aan de twijgen en worden tot 35 centimeter in doorsnee, zijn min of meer handvormig, soms gelobd en getand en zowel boven als onder licht behaard.

Prachtige bloeiwijze.
In het najaar zie je aan de kale takken de bolvormige bloemknoppen. Ze zitten op steeltjes en zijn fijn behaard. Dit leidde tot het Latijnse achtervoegsel tomentosa dat ‘behaard’ betekent. Verder zijn er de wat grotere leerachtige zaaddoosjes, die zich in de tweeslachtige bloemen ontwikkelen.
De bloemknoppen blijven de winter door zitten. In april en mei komen dan de geurige bloemtrossen tevoorschijn. Deze bestaan uit blauw/violet kleurige kelken van zo’n 6 cm lengte. Ze lijken veel op de bloempjes van het vingerhoedskruid, die overigens veel kleiner zijn.

Invasief
Als een boom uit een ander ecosysteem wordt ingevoerd heeft dat bijna altijd onvoorziene gevolgen. In de VS wordt de Anna Paulownaboom inmiddels gezien als invasieve plant. Hij kan zich daar erg gemakkelijk voortplanten. Niet alleen via zaad, maar ook vegetatief met worteluitlopers. Verder groeit de boom nogal snel en overleeft zelfs bosbranden. De wortelpartij blijft dan intact en als de brand voorbij is komen daaruit de scheuten weer op.
Wanneer de boom ergens is gevestigd kan hij de oorspronkelijke begroeiing goed in de weg zitten en is vrijwel niet meer weg te krijgen.

Mythen en sagen
Een boom met zo’n prachtige bloeiwijze spreekt tot de verbeelding, waardoor er allerlei verhalen ontstaan. Reeds in de eerste eeuwen van onze jaartelling werd hij in China door dichters bezongen. Ook werden er bijzondere krachten aan toegedacht, zo zou de mythische vogel fenix wel eens op de kroon neerdalen, wat geluk en voorspoed voor de omwonenden betekende.
Hij werd gezien als koninklijke boom en wordt ook nu nog wel keizerboom genoemd. In sommige streken van China is het nog altijd de gewoonte om bij de geboorte van een meisje een Anna Paulownaboom te planten. Het meisje en de boom groeien dan samen op. Als ze trouwt wordt de boom gekapt en van het hout een bruidskast gemaakt.
Ook geloofde men er, dat een weldadige invloed van de boom uitging die mensen lang mooi, jong en gezond hield.

Onheil
De Anna Paulownaboom bracht echter niet alleen geluk: in delen van Azië dacht men dat wanneer de boom plotseling veel van zijn grote bladeren verloor onheil op komst was.
Het verhaal gaat dat de Amerikaanse luchtmacht in de Tweede Wereldoorlog van dit bijgeloof gebruik maakte door in Japan bladeren van de boom rond te strooien om te intimideren.
Praktische waarde
Naast zijn kwaliteiten als sierboom heeft de Anna Paulownaboom ook praktische waarde: ondanks zijn vrij snelle groei levert hij een goede kwaliteit hout. Na het kappen wordt het hout snel hard maar blijft licht. Dat maakt het geschikt voor bouwhout, maar ook voor kleine meubeltjes, parket en zelfs voor vioolbouw. Verder produceren bijen uit de nectar van de bloemen voortreffelijke honing.

Nieuwe aanplant
Nu er grote behoefte is aan meer bomen in ons land kunnen we mogelijk eens denken aan een Anna Paulownabos. Dat zou vooral in het voorjaar prachtig zijn!