Gymnocladus dioicus

Jaap van Loenen

Heel anders dan de Nederlandse naam doet vermoeden hebben we hier te maken met een mooie en decoratieve boom, die een sieraad voor een grote tuin of park kan zijn.

Thuisland
Het land van herkomst is het midden en oosten van Noord-Amerika waar hij op diverse plaatsen voorkomt, vooral in de omgeving van rivieren. Ook daar is de boom echter vrij zeldzaam. Pas in 1734 kwam hij in Europa terecht. De naam John Bartram wordt hierbij genoemd.

Eigenschappen en kenmerken
De boom kan 25 tot 30 meter hoog worden in de Verenigde Staten. In Nederland kan de boom onder gunstige omstandigheden tien meter hoog worden. Hij heeft een rechte stam overgaand in dikke wijd uitstaande takken, die een brede kroon vormen. De grijs tot lichtbruine schors bestaat uit schilferige plaatjes.

De bladeren zijn tot 90 centimeter groot en dubbel geveerd. De afzonderlijke gaafrandige blaadjes zijn eivormig maar eindigen in een lange punt. Ze zijn overstaand gerangschikt.

De bladstelen hebben een knekelvorm. Hieraan dankt de boom zijn Nederlandse naam. In de winter trekken de forse kale twijgen de aandacht. Vandaar de Griekse naam Gymnocladus (kale tak). Ze hebben ook nog een vuilbruine kleur, die blauwgrijzig berijpt is en daardoor aan een lijkenkleur doet denken. Er zijn vijf soorten. Ze horen bij de familie Fabaceae, peulvruchtendragenden.

Bloeiwijze
De mannelijke en vrouwelijke bloemen verschijnen in juni op verschillende bomen. De mannelijke vormen trossen van ongeveer tien centimeter. De vrouwelijke trossen hebben driemaal die afmeting.

Na de bloei verschijnen aan de vrouwelijke bomen de vruchten. Die groeien uit tot platte peulen, die tot wel 25 centimeter lang kunnen worden en wat sponzig aanvoelen. Daarin zit een groot aantal zaden. Ze hebben de rest van het jaar nodig om rijp te worden en vallen tegen de winter af.
Kentucky coffee tree
Lang voordat de kolonisten in Amerika kwamen brouwden de oorspronkelijke bewoners al een soort koffie van de daartoe geroosterde noten van de Gymnocladus.

Wellicht werd dat door die kolonisten overgenomen. Vaststaat dat in de burgeroorlog van 1861 – 1865 die ‘koffie’ veel werd gebrouwen. Ook in tijden van schaarste was dat een goed alternatief. De naam Kentucky coffee is sinds die tijd in gebruik geraakt. Pas later, toen het scheepvaartverkeer meer op gang was gekomen werd de echte koffie algemener en werd de Kentucky coffee geheel verdrongen. De naam van de boom bleef desondanks bestaan.

Stadsboom
De Gymnocladus is een sterke boom. Hij stelt weinig eisen aan de bodem zo lang die maar genoeg water bevat en tegen vervuilde lucht is hij goed bestand. De boom is dus zeer geschikt als stadsboom. Voor straatboom heeft hij echter een veel te grote kroon.
Het best voldoet hij als solitair in parken, waar hij genoeg ruimte heeft. Hij kan dan uitgroeien tot een prachtige sierboom.

Het hout
Van bijzonder goede kwaliteit is ook het hout.
Het is lichtbruin van kleur, hard, fijn van draad en duurzaam.
Door de mooie tekening wordt het gebruikt voor kleine meubels.

Al met al is de vrij onbekende doodsbeenderenboom dus fraai en nuttig. Hij verdient zeker meer bekendheid en misschien ook een andere Nederlandse naam.